Sanktuarium Matki Bożej Lipskiej w Lipach nieopodal Lubawy jest jednym z najstarszych sanktuariów w diecezji toruńskiej. Dzieje sanktuarium sięgają XIII wieku i, jak głosi legenda, są związane z osobą pustelnika Chrystiana – pierwszego misyjnego biskupa Prus, mnicha cysterskiego z Łekna k. Wągrowca, który to osiadł w lipowym gaju, aby się modlić przed znalezioną na drzewie figurką Matki Bożej z Dzieciątkiem. Hołd oddawany w tym miejscu Maryi jest starszy niż sława i cześć, jakiej doznaje Matka Najświętsza na Jasnej Górze.
Lubawa jest miastem położonym w województwie warmińsko-mazurskim, na krańcu diecezji toruńskiej, w którego dzieje wpisuje się kult Matki Boskiej Lipskiej.
Początki chrześcijaństwa na terenach ziemi lubawskiej sięgają czasów biskupa Chrystiana – pierwszego misyjnego biskupa Prus, mnicha cysterskiego z Łekna k. Wągrowca. Biskup ten, będąc jeszcze zwierzchnikiem misji cysterskiej, zdołał nakłonić wodza zamieszkującego wówczas okolice Lubawy plemienia Sasinów – Surwabunę do przyjęcia chrześcijaństwa. Konsekwencją tego działania była wyprawa do Rzymu w 1216 roku, w której wzięli udział: biskup Chrystian, Surwabuno oraz pruski książę plemienny Warpoda. W Rzymie z rąk papieża Inno centego III Surwabuno i Warpoda przyjęli chrzest, a Chrystian otrzymał sakrę biskupią. Surwabuno oddał się wówczas wraz z całą ziemią lubawską pod opiekę biskupa Chrystiana.
Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym znacznego kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich rezydencją. „najważniejszą i z czasem najpiękniejszą i najulubieńszą” – wspominał ks. Janusz Pasierb. Rządzili tu z górą 500 lat. Stąd w herbie miasta jest biskup w mitrze, z pastorałem. W roku 1269 Lubawa została zburzona skutkiem łupieżczych ekspedycji Sudowów zwanych też Jąćwięgami. Dzięki wysiłkowi mieszkańców dość szybko ją odbudowano. Doceniając ten trud biskup chełmiński Herman (1303-1311) wydał przywilej lokacyjny dla Lubawy. Niestety dokument ten nie zachował się do naszych czasów. Wspomina o tym jedynie wznowiony przywilej lokacyjny dla Lubawy, tym razem biskupa chełmińskiego Ottona z 13 kwietnia 1326 roku. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady prawa chełmińskiego, tworząc stopniowo organ samorządowy, czyli radę miejską.
Pierwsze wzmianki o fundamentach kościoła w Lubawie sięgają 1233 roku, choć obecny i najstarszy zarazem murowany kościół pw. św. Anny datowany jest na 1330 rok. Patronami i opiekunami kościoła byli biskupi chełmińscy, którzy przez około 500 lat rezydowali w Lubawie.