W pobliżu Lubawy znajdował się w XIII wieku piękny lipowy gaj, zwany też świętym gajem, w którym pogańscy Prusowie składali ofiary, odbywali uczty i pogańskie igrzyska. Tam nad jednym z drzew lipowych, które rosło nad płynącym w gaju strumykiem, zauważono wielką jasność, a w niej figurę Maryi z Dzieciątkiem na ręku. Chrześcijanie, którzy znaleźli ową figurę, postanowili ją odnieść do kościoła farnego w Lubawie, co też uczynili. W niewyjaśnionych okolicznościach figura zniknęła z kościoła i ponownie została znaleziona w miejscu, z którego została pierwotnie zabrana. Proces ten powtarzał się trzykrotnie. Odczytano wówczas takie zachowanie figury jako znak. Postanowiono zatem, aby wyciąć pogański gaj, a w miejscu znalezienia figury Matki Bożej wybudowano niewielką drewnianą kaplicę, do której zaczęli przybywać pielgrzymi. Kaplica stała się miejscem zamieszkania dla pustelnika, który jednocześnie strzegł figury. Z czasem zaczęto składać w kaplicy wota. Ze względu na ich bezpieczeństwo, jak też bezpieczeństwo figury została ona przeniesiona do kościoła farnego w Lubawie. Jedynie w dniu odpustu przypadającego w święto Nawiedzenia NMP urządzano uroczystą procesję do kapliczki w Lipach, w czasie której pielgrzymi mogli cieszyć się widokiem figury przez cały dzień. Sława cudów doświadczanych za przyczyną Lipskiej Orędowniczki, przyciągała na uroczystości odpustowe 1 i 2 lipca wielotysięczne rzesze. ,,W procesji bierze udział zazwyczaj tak wielka liczba wiernych, że podczas gdy pierwsi daleko są już za miastem, ostatni jeszcze z fary nie wyszli” – pisał w 1880 r. ks. Jakub Fankidejski. Po uroczystościach figurę odnoszono do Lubawy.

Kult Maryi w lipskim znaku trwa co najmniej od początku XV w. Jej wstawiennictwa szukali pielgrzymi z ziemi lubawskiej, z Prus Książęcych, Pomorza i Mazowsza, podczas zaborów zza kordonu granicznego.

Tak też było w okresie międzywojennym, kiedy kustoszem sanktuarium był ks. Leon Kasyna. Trasę procesji iluminowano, dekorowano kwiatami, wieńcami i obrazami religijnymi, biciu dzwonów towarzyszyły dźwięki orkiestry z Rożentala. Kazania głosili zakonni misjonarze, np. w 1938 r. o. Alojzy Liguda, werbista z Górnej Grupy (wkrótce zamęczony w Dachau, beatyfikowany w roku 1999).  Po wojnie w dwóch najtrudniejszych latach posługiwał tu ks. Edward Jankowski.

Kolejny kustosz, ks. Bernard Kwiatkowski, zainicjował w 1974 r. pasterkę maryjną i nabożeństwo dla rolników i kierowców, z kolei zasługą ks. Franciszka Koski jest zabezpieczenie materialnych znaków kultu Patronki sanktuarium, m. in. spis cennych plakietek wotywnych.

W 1991 r. ostatnią procesję odpustową, w odchodzącej w przeszłość diecezji chełmińskiej, poprzedził kazaniem urodzony w Lubawie ksiądz poeta Janusz Pasierb:

„…za chwilę wyruszy stąd, z fary, procesja do Lip i kiedy (…) biskup chełmiński Marian Przykucki [ostatni biskup chełmiński] dotrze tam i stanie w mitrze i z pastorałem między dwoma drzewami rosnącymi na środku placu przed sanktuarium (…), będzie to wyglądało tak, jakby prastary herb Lubawy jeszcze raz ożył”.

urodzony w Lubawie, poeta ks. Janusz Pasierb

Rok później podążył w procesji bp Andrzej Suski, pierwszy pasterz nowej diecezji toruńskiej.  Znaczącym wydarzeniem dla sanktuarium było afiliowanie w 2004 r. do Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie.

Obecny kustosz, ks. kan. Mieczysław Rozmarynowicz, od 32 lat proboszcz parafii farnej, nadał sanktuarium blask godny miejsca o wielkich tradycjach i randze diecezjalnej: Pielgrzymów wita nowa brama wjazdowa i odrestaurowany kościół z odnowionymi organami i złoceniami ołtarza. Staraniem Księdza Kustosza powstały też stacje Drogi Krzyżowej i ołtarz polowy, ku któremu prowadzą promieniście usytuowane aleje lipowe. Sanktuarium tonące w zieleni dzięki tysiącom zasadzonych roślin jest miejscem gościnnym i przyjaznym dla pątników, sprzyjającym wewnętrznemu wyciszeniu i modlitwie a nawet odpoczynku. Takie właśnie miejsce oddalone od zgiełku świata, wybrała przecież dla swoich czcicieli Lipska Pani.                                                                                                                                     

ks. kan. Mieczysław Rozmarynowicz

Kult Matki Bożej Lipskiej jest żywy w całym roku liturgicznym. Nabożeństwa maryjne są odprawiane w Lipach i w Lubawie. Orędowniczkę z Lip wysławiają odwieczne pieśni oraz wota.   

  • Uroczystości odpustowe 1-2 lipca
  • Nabożeństwa fatimskie w Lipach połączone z procesją ze świecami i modlitwą różańcową – od maja do października 13. dnia miesiąca o godz. 19.30
  • Msza św. wotywna w farze połączona z nieszporami o Najświętszej Maryi Pannie Nieustającej Pomocy – środa, godz. 18:00. Intencje można kierować pod adresem: Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny i Świętej Anny, ul. Kościelna 5, 14-260 Lubawa; tel. 89 645 26 50; e-mail: lubawa_fara@poczta.onet.pl
  • Nabożenstwa majowe w farze po wieczornej Mszy św. o godz. 18:00, w lipach – nabożeństwo majowe w niedzielę o godz. 16.30. Osoby udające się do Lip samochodami prosimy o pozostawienie pojazdów na parkingach, w przypadku osób starszych i z trudnościami w poruszaniu się można podjechać od strony rzeki.
  • Po każdej Mszy św. w farze celebransi i służba liturgiczna udają się do kaplicy z figurą Matki Bożej Lipskiej, śpiewając pieśń maryjną, a wierni zwracają się ku kaplicy
  • Wota
  • Modlitwy i pieśni wyrażające miejscowy kult
  • Pielgrzymki parafialne oraz indywidualne